Czy za pomocą niemego komiksu można opowiedzieć o absurdzie nazizmu? Nicolas Presl udowadnia, że można. Jego „Fabryka” to przerażająca opowieść o mechanizmach, które prowadzą do prześladowań i ludobójstwa. Nie jest to jednak dokumentalna historia o przedwojennych Niemczech, ale paraboliczna powieść graficzna, którą czytelnik musi rozszyfrować sam.
Presl opowiada historię, która mogłaby się wydarzyć nie tylko w III Rzeszy – także w Ruandzie, Kambodży, ZSRR, a nawet w okupowanych przez Niemców Polsce, Francji czy Holandii. Oto chłopiec o sześciu palcach, żyjący w kraju, w którym ta fizyczna deformacja oznacza śmierć. Uciekając z ulicznej łapanki trafia na zwykłego robotnika, typowego everymana, nie interesującego się polityką. Z nieznanych nam przyczyn robotnik pomaga chłopcu i ukrywa go w olbrzymiej fabryce uzbrojenia. A następnie robi wszystko, by uratować mu życie.
Prześladowania bez słów – Tomasz Pstrągowski – Komiksomania.pl>>
Pochodzący z Francji Presl nie mówi nic nowego – jego komiks nie odkryje przed nikim żadnej tajemnicy, nie zdemaskuje wielkiego kłamstwa, nie uzmysłowi rozmiaru zbrodni. Nie zaskoczy też nikogo, kto wcześniej czytał choćby kilka książek o Holocauście. Wydaje się jednak, że nie taki był zamiar artysty. Presl bez skrępowania opowiada tę samą historię jeszcze raz, starając się tylko nieco inaczej rozłożyć akcenty.
Najciekawsze są w tym albumie niedopowiedzenia. Dlaczego sześciopalczaści są prześladowani? Dlaczego zwykły robotnik decyduje się pomóc chłopcu? Na żadnym z kadrów nie znajdziemy na te pytania odpowiedzi, ale ich brak nie powinien dziwić.
Czyż da się racjonalnie wytłumaczyć nagonkę na innych, ogólnonarodową nienawiść do Żydów, którą rozpętano w latach 30.? Jakiekolwiek odpowiedzi byśmy nie usłyszeli, będą one niepełne, może nawet kłamliwe. Podobnie rzecz ma się z altruizmem głównego bohatera. Presl nie próbuje streszczać motywacji, gdyż wychodzi z założenia, iż dobrzy ludzie, czasem po prostu czynią dobro. I nie trzeba ich usprawiedliwiać.
Z fabułą ciekawie współgra warstwa graficzna. Inspirujący się Picassem Presl przedstawia swoich bohaterów jako groteskowe, powykrzywiane figury z nienaturalnie spłaszczoną głową i przerośniętymi ramionami. W świecie takich postaci, sześciopalczasty chłopiec nie wydaje się być niczym wyjątkowym – wszak jego inność wcale nie rzuca się w oczy, ba, trzeba się dobrze przypatrzeć. Ale czyż nie na tym polegały polowania na ludzi prowadzone przez funkcjonariuszy III Rzeszy doszukujących się „żydowskich nosów” i „semickich rysów twarzy”?
Kolejną ciekawą metaforą jest tytułowa fabryka – gigantyczne zakłady, w których produkuje się broń. Los ukrywającego się w nich chłopca jest z góry przesądzony – wszak symbolizują one wszystko, co złe w kraju, który go ściga. Nie tylko nadęty, militarystyczny kurs, nie tylko wojnę prowadzoną na odległym froncie, ale i cały przemysł nienawiści uruchomiony tylko po to, by znaleźć ofiarę i naznaczyć inność.
Gdybyśmy żyli w kraju, w którym komiksy czytają nauczyciele i uczniowie liceum, „Fabryka” świetnie nadawałaby się na lekturę szkolną. Presl chwyta w niej bowiem kilka srok za ogon – opowiada o nazizmie unikając dokumentalnej nudy, bez dydaktyzmu tłumaczy przerażające mechanizmy, konstruuje intrygujących bohaterów i interesujące metafory.
http://komiksomania.pl/publicystyka/przesladowania-bez-slow.html
Nicolas Presl
FABRYKA
Wyd. I, LOKATOR
Kraków 2013