Archiwa tagu: Dzikus

Sara Nowicka – JACQUES JOUET „DZIKUS” – ArtPapier.com

BIOGRAFIA NIEKONWENCJONALNA

„Dzikus” to druga przetłumaczona na język polski książka Jacquesa Joueta, członka grupy OuLiPo, który w tym roku był gościem krakowskiego Festiwalu Conrada. Ta minipowieść, wydana we Francji w 2001 roku, stawia przed czytelnikiem podobne wyzwanie, co przetłumaczony w zeszłym roku „Mój piękny autobus”. Jouet wodzi odbiorcę za nos, mieszając ze sobą prawdę i zmyślenia, zapraszając go do gry, w której językowe i literackie granice zostają wielokrotnie przekroczone. „Dzikus” to niebiograficzna biografia, pełna przesunięć i kłamstw, w której słynny francuski malarz Paul Gauguin zostaje projektantem mody, a sama forma powieści jest wielokrotnie podważana.

Francuski pisarz na kartach „Dzikusa” odwołuje się do wielu stosowanych w historii literatury sposobów na budowanie wrażenia autentyczności zapisu. Jouet nie posługuje się tymi schematami, lecz im zaprzecza, wskazując na przykład, że strony przedstawionego testamentu „nie zostały pogryzione przez myszy i odnalezione na drugim dnie sekretnej szuflady ani w pirackiej skrzyni na strychu wiejskiego dworu” (s. 5). Jouet wielokrotnie demaskuje fikcyjność „Dzikusa”, podkreślając, że ten, zachowujący znamiona realizmu, testament Paula jest od początku do końca zmyślony przez niego, tak samo jak aneksy rzucające nowe światło na postać artysty – wywiad z nim oraz list jego przyjaciela, zaadresowany do paryskiego magazynu. Jednak nawet to demaskowanie kłamstwa jest kłamstwem – życie książkowego bohatera zawiera wiele punktów wspólnych z biografią postimpresjonisty. Sam Jouet przyznaje, że opisywana przez niego historia bazuje przeze wszystkim na elementach dokumentalnych, wśród których szczególnie wyróżnia pracę Benita Danielssona pt. „Gauguin na Tahiti”. Na jednej z pierwszych stron autor zaznacza, że „ponieważ ta powieść jest prostym zmyśleniem, a to zmyślenie powieścią, wcale nie wydaje mi się czyś bezsensownym obciążyć konto autora wszelkim podobieństwem do miejsc, wrzasków, słów, gestów i osób, które nie są zmyśleniem, a jedynie echem przygodnej rzeczywistości” (s. 8). Czytelnik zostaje zaproszony do zabawy w rozpoznawanie faktów i mitów w tej inspirowanej prawdziwą biografią opowieści.

Gauguin w ujęciu Joueta nie tylko zmienia profesję. Autor posłowia, Maciej Jakubowiak, wskazuje kilka najważniejszych przesunięć i inspiracji w tej zmyślonej biografii. Książkowy Paul, podobnie jak Gauguin, służył w marynarce i pracował na giełdzie. Każdy z nich miał żonę pochodzącą z Danii, która w pewnym momencie opuściła artystę i Francję. Projektant ma sześcioro dzieci i „ani jednego mniej”, malarz miał dzieci pięcioro. Twórców łączą też egzotyczne podróże, fascynacja człowiekiem „dzikim”, związanym z naturą oraz buntowniczy charakter i nałogi. Vincent van Gogh, przyjaciel malarza, który mieszkał z nim przez krótki czas, na kartach „Dzikusa” zostaje zastąpiony Hectorem Vernierem. Postać ta kojarzy się przede wszystkim z Marcelem Duchampem. Vernier zrywa z malarstwem i umieszcza w muzeum nocnik sygnowany własnym nazwiskiem. Zaś akt zrobienia sobie na lędźwiach skrzypcowych elfów łączy go z innym awangardzistą – Man Rayem – przez przywołanie jego słynnego portretu Kiki de Montparnasse.

Jouet bawi się nie tylko biografią Gauguina, ale także samą rolą narratora powieści. Na pierwszej stronie czytamy: „pierwszy zaimek dzierżawczy tych kartek przynależy do mnie i o ile zaimek dzierżawczy może być czyjąś własnością, nie ma powodu, bym oddalał chwilę, w której zdradzę własną tożsamość, raz na zawsze, odsyłając po prostu drogą czytelniczkę do okładki książki” (s. 5). Odsyłanie do napisów zamieszczonych na okładce książki zostało też wykorzystane w „Moim pięknym autobusie”, jednak intertekstualna gra Joueta jest bardziej wielopoziomowa. W podkreśleniu przynależności zaimka dzierżawczego do autora można odnaleźć echo początkowych stron debiutanckiej minipowieści Joueta. Tam pisarz zacytował fragment „Myśli” Blaise’a Pascala, w którym filozof pisze: „Niektórzy autorowie, mówiąc o swoich dziełach, powiadają: »Moja książka, mój komentarz, moja historia« itd. Trąci to mieszczuchem, który mając jakąś tam kamieniczynę, ciągle ma pełno »u mnie« w gębie” (Jouet 2013: 6). Pisarz, który uważa, że „wszyscy są autorami jego książek” (Jakubowiak 2014: dwutygodnik.com), po raz kolejny wyśmiewa ideę „posiadania” dzieła literackiego przez autora.


czytaj dalej >>> 

XIEGARNIA.PL: Wywiad z Jacques’em Jouetem – Ula Jankowska


„Niektórzy przeciwnicy OuLiPo sądzą, że narzucamy sobie ograniczenia po to, aby utwierdzić się w przekonaniu o słuszności własnych działań, ale prawda jest taka, że nigdy nie możemy być pewni efektu” – mówi Jacques Jouet w rozmowie z Ulą Jankowską. Francuski prozaik, znany u nas dzięki „Dzikusowi” i „Mojemu pięknemu autobusowi”, opowiada między innymi o słynnej grupie literackiej OuLiPo, splocie faktu i fikcji we własnej twórczości i o tym, dlaczego nie wierzy w literaturę europejską.


Jak to możliwe, że dyscyplina daje wolność?

To paradoks. Problem wolności i braku ograniczeń przerasta nasz umysł. Kiedy narzucasz sobie ograniczenia, jesteś wolny, bo właśnie sam je na siebie nakładasz. Oczywiście nie chodzi o kwestię dominacji czy sprawę polityczną, bo tylko wtedy, gdy w grę wchodzi twój wybór, można mówić o wolności.

A czym jest dla pana dyscyplina?

Jest doświadczeniem formy literackiej, doświadczeniem czytelnika. Korzyści płynące z istnienia OuLiPo są m.in. takie, że mamy za sobą ponad półwieczną tradycję. Nie idziemy na oślep, jesteśmy grupą i dokonujemy wyborów. Oczywiście, może nam się nie powieść, możemy zainicjować projekt i po dwóch miesiącach stwierdzić, że jest on niemożliwy do zrealizowania albo że po prostu nie jest ciekawy. To ryzyko, które ponosimy. Niektórzy przeciwnicy OuLiPo sądzą, że narzucamy sobie ograniczenia po to, aby utwierdzić się w przekonaniu o słuszności własnych działań, ale prawda jest taka, że nigdy nie możemy być pewni efektu.
(więcej…)

Jarosław Czechowicz – Krytycznym Okiem – „DZIKUS” Jacques Jouet

Człowiek obnażony

Jacques Jouet, niezwykle płodny francuski twórca, nawiązuje w swej minipowieści z 2001 roku do koncepcji szlachetnego dzikusa, ale polemizuje z nią, podważa wiele tez, proponuje nową wykładnię i osadza dzikość w problemie poszukiwania nowych form dopasowania się do rzeczywistości. Na jednej ze stron stwierdza wyraźnie: „Człowiek jako gatunek jest w zasadzie spełniony”. Na tej samej stronie zadaje fundamentalne pytanie: „Co mógłbym dziś wydobyć z człowieka?”. Ano ciało. Skryte pod ubiorem, pod tą drugą skórą o boleśnie zarysowanych konturach, pod cywilizacyjną ogładą niosącą fałsz. Jouet chce naruszyć kilka podstawowych form, aby zadać pytanie nie tyle o relacje między ubraniem a nagością, co o kontekst, w jakim osłaniamy się strojem dla zachowania fasadowości świata, z której nie chcemy się wydobyć, aby spojrzeć na własne człowieczeństwo z innej perspektywy.
Otrzymujemy coś na kształt biografii alternatywnej Paula Gauguina. Nieprzypadkowo dobrany zostaje prekursor nowych trendów w malarstwie, który dodatkowo szaleńczo gonił po dalekim świecie w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania, jakie stawiała przed nim cywilizacja. Ta, co skrywa swe pęknięcia i ujawnia wówczas, gdy człowieka odziera się z tego, co ma na sobie i obnażając, pomaga się zwalczyć stygmat skóry – czegoś wstydliwego, bo ukazującego prawdę. Minipowieść  Joueta nosi znamiona powiastki filozoficznej, zdradzając wyborne poczucie humoru autora, który w trochę tragikomiczny sposób mówi nam o tym, że to, co mamy na sobie, może nam powiedzieć dużo więcej o nas samych niż moglibyśmy przypuszczać.
Metafora nagiego ciała służy tutaj do snucia opowieści o ograniczeniach, jakim idzie się na przekór i jakim nadaje nowe miano. Bohater tej historii kwestionuje formy i poszukuje nowych. Ubiór traktuje jak nową kategorię opisu świata. Podróżuje do miejsc, w których nagość nie jest niczym wstydliwym i utknie między innymi w sekcie Odartych, gubiąc narzędzia poznawcze do tego, by ukazać człowieka nagim w każdym możliwym znaczeniu tego słowa. Ludzka nagość inaczej bowiem wygląda pod różną szerokością geograficzną, ale także w różnym dyktacie kultury i wartości zmieniających się czasem równie szybko… co style w modzie.

To rzecz o pewnej formie eskapizmu. Jouet umieszcza swego bohatera z dala od wytycznych kultury, z jakiej się wywodzi i w oddaleniu każe mu spojrzeć na fasadowość francuskiej republiki – tego państwa przypominającego ciało w źle dobranym ubiorze, czyli ustroju.
 Można się uśmiechać, ale przede wszystkim warto wejść głębiej w tę prozę. Zajrzeć pod to, co kryje ubiór. Ocenić kondycję współczesnego człowieka, który buduje wokół siebie mur z przekonań o życiu w najdoskonalszym ze światów, który to świat może przebrać się, w co tylko chce. Filozofia Joueta odnosi się do tej formy ludzkiej egzystencji, która tworzy nam ograniczenia, nazywając je cywilizacyjnymi osiągnięciami. Badanie specyfiki ludzkiego stroju i eksperymenty z nim, jakim ochoczo oddaje się bohater, to próby ujrzenia problemu niepewnych wartości zamknięte w czymś, czego poszukuje on od początku i co na wstępie nazywa „inicjalną formułą fikcyjności”, by nakreślić ramy opowieści, jaka czeka spragnione wrażeń… czytelniczki. […]

czytaj dalej >>> 

Jacques Jouet „Dzikus”


 

JACQUES JOUET
Dzikus
tłum. Jacek Giszczak
Kraków 2014
t. IX serii POTENCJALNEJ


wydanie: pierwsze
ISBN: 978-83-63056-05-6
oprawa miękka


cena promocyjna:
tylkodobreksiazki.pl


 


Opublikowana po raz pierwszy w 2001 r. minipowieść Dzikus jest opowieścią mężczyzny o imieniu Paul, po części opartą na biografii Paula Gauguina. Jouet dokonuje jednak całego szeregu, często komicznych, przesunięć wobec życiorysu jednego z prawodawców francuskiego postimpresjonizmu, sprawiając, że co chwilę trzeba się upewniać, co w tej historii jest zaczerpnięte z pierwowzoru, a co kompletnie zmyślone.

Paul, podobnie jak jego pierwowzór, służył w marynarce i pracował na giełdzie, choć nie odbył w dzieciństwie wraz z rodzicami podróży do Peru — pojechał tam dużo później w poszukiwaniu złota. Gauguin miał pięcioro dzieci, Paul sześcioro, „i ani jednego mniej”, żona malarza miała na imię Mette-Sophie, tego drugiego — Pauline, choć obie pochodziły z Danii i w pewnym momencie porzuciły Francję, by wrócić w swoje rodzinne strony. W Arles Gauguin mieszkał przez pewien czas z Vincentem van Goghiem, który z powodu nieporozumień z podziwianym przez siebie artystą odciął sobie ucho. Paul natomiast zamieszkał z niejakim Hectorem Vermierem, również malarzem, ale także — powiedzielibyśmy dzisiaj — performerem (takim w rodzaju Mariny Abramović) oraz prekursorem Marcela Duchampa.

Oparcie narracji na biograficznym schemacie, ulegającym nieprzewidzianym zniekształceniom, sprawia, że pojawiające się na początku tej minipowieści zapewnienia autora o tym, że przedstawiany czytelnikowi tekst jest całkowicie zmyślony: Nie, tych linijek nie odkryto w papierach podróżnika, który zjeździł kraje Europy Środkowej, Afryki Północnej i Dalekiego Wschodu, a przed trzema laty osiedlił się w Bouville, by sfinalizować badania historyczne nad postacią markiza de Rollebon. Z tej, jak sądzę, już oczywistej przyczyny nie posunę się na wstępie tego zbioru do mistyfikacji, umieszczając na pierwszych stronach słowa: „Przedmowa nakładcy”. A nie mogąc ręczyć za autentyczność tekstu, poszukam sobie całkiem innych wzorców, inicjalnej formuły fikcyjności, która będzie wybornie, jak mniemam, sączyła zwątpienie i swoją własną truciznę.
— otóż zapewnienia te tracą swoją wiarygodność. Wiemy bowiem, że choć nie jest to zaginiony testament Paula Gauguin’a (a chciałoby się w to wierzyć), to nie jest to także opowieść wyssana z palca. Wszystkie te przesunięcia budują raczej coś na kształt biografii alternatywnej, sprawdzającej, jak mogłoby potoczyć się życie kogoś podobnego do Gauguina, jeśliby zmienić zaledwie kilka szczegółów.
(więcej…)

Jacques Jouet w Krakowie 25.10.2014

Jacek Giszczak (tłumacz), Jacques Jouet (autor) na spotkaniu „LITERACKIE MASZYNY” w ramach CONRAD FESTIVAL – 25.10.2014 Pałac pod Baranami.
foto by PIO 2014

25.10.2014 – Jacques Jouet w Krakowie